Μελέτη κατασκευής μνημείου πεσόντων / Δαμάστα Μαλεβιζίου Ηρακλείου
Μελετητές: Νίκος Σκουτέλης & Φλάβιο Ζανόν, αρχιτέκτονες μηχανικοί
Συνεργάτες μελετητές: Κώστας Ιωάννου - πολιτικός μηχανικός
Τόπος: Δαμάστα Μαλεβιζίου Νομού Ηρακλείου
Χρόνος εκπόνησης της μελέτης - κατασκευής: Μάιος - Αύγουστος 1994
Εργοδότης: Σύλλογος Δαμαστιανών Ν.Ηρακλείου
Πρόκειται για μία οριοθετημένη πλατεία στην ύπαιθρο, λίγο έξω από τον οικισμό Δαμάστα, στα σύνορα των νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνης, όπου στις 8 Αυγούστου 1944, έγινε σαμποτάζ εναντίον φάλαγγας αυτοκινήτων των Ναζί. Στις 21 Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί επιστρέφουν στη Δαμάστα, καταστρέφουν το χωριό και μαζεύουν 30 άνδρες, τους οποίους έπειτα τουφεκίζουν έξω από το χωριό στη θέση Κερατίδι, στον δρόμο για το Ηράκλειο.
Παράλληλα με την εξέταση των δυνατοτήτων του δεδομένου χώρου, οι διαφοροποιημένες απόψεις περί των αιτίων, της αποτελεσματικότητας και των περαιτέρω του σαμποτάζ που έφτασαν ως τους μελετητές, επηρέασαν σε βαθμό τέτοιο, ώστε να προχωρήσουν στη σύλληψη της κατασκευής, μακριά από την έξαρση του ηρωικού.
Πρόκειται για μια τριγωνική πλατεία, υπερυψωμένη από την άσφαλτο. Ένας χαμηλός τοίχος με πάγκο κλείνει τη μεγάλη πλευρά του τριγώνου στα βόρεια, φτάνοντας έως την υφιστάμενη αγριοαχλαδιά. Από εκεί μια σκάλα καταβαίνει στον κάμπο. Δίπλα σε αυτήν υψώνεται ο μαρμάρινος προμαχώνας ή μάλλον τμήμα προμαχώνα, ανοικτός στον κάμπο με τα κεκλιμένα του επίπεδα προς την πλευρά του δρόμου. Εσωτερικά περιέχει ενός είδους κενοτάφιο που σχετίζεται με συνθέσεις και συγκροτήματα βράχων σε κήπους ΖΕΝ της Ιαπωνίας.
Ο περαστικός στην όψη των μαρμάρινων τοίχων στην πλευρά του δρόμου διαβάζει τους στίχους του Οδυσσέα Ελύτη, από το «Άξιον εστί»:
«ΜΕ ΠΕΛΕΚΙ ΒΑΡΥ ΤΗ ΧΤΥΠΟΥΝ,
ΜΕ ΣΚΑΡΠΕΛΟ ΣΚΛΗΡΟ ΤΗΝ ΤΡΥΠΟΥΝ,
ΜΕ ΚΑΛΕΜΙ ΠΙΚΡΟ ΤΗ ΧΑΡΑΖΟΥΝ,
ΤΗΝ ΠΕΤΡΑ ΜΟΥ.
ΚΙ ΟΣΟ ΤΡΩΕΙ ΤΗΝ ΥΛΗ Ο ΚΑΙΡΟΣ,
ΤΟΣΟ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΙΟ ΚΑΘΑΡΟΣ Ο ΧΡΗΣΜΟΣ ΑΠ’ ΤΗΝ ΟΨΗ ΜΟΥ:
ΤΗΝ ΟΡΓΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΝΑ ΦΟΒΑΣΤΕ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ Τ’ ΑΓΑΛΜΑΤΑ!»
